Geslaagde Wierdedag in Warffum

Zaterdag 15 oktober, tijdens het weekend van de archeologie, organiseerde Terpen- en Wierdenland een Wierdedag. En waar kun je die beter organiseren dan in het dorp met de grootste wierde van Nederland: Warffum.

Met Openluchtmuseum het Hoogeland had de middag een toepasselijk decor. Want mede dankzij de oude plattelandshuizen in het Hoogeland bleef de Warffumer wierde in de 19de en 20ste eeuw gespaard van grootschalige afgravingen. Binnen, in de vroeg 20ste-eeuwse gymzaal van de voormalige bewaarschool, werden lezingen gegeven. Buiten, tussen de oude huizen, gingen schop en gutsboor de grond in.

Een trotse wethouder van de gemeente Eemsmond opende de Wierdedag, waarna projectleider Karin Sjoukes het project nader toelichtte. Warffum is het vijfde dorp waar Terpen- en Wierdenland; een verhaal in ontwikkeling van start gaat. Een bijzonder dorp, zo vertelt landschapshistoricus Jeroen Wiersma later in zijn lezing.

Het verhaal van Warffum

Wiersma, een ware terpen- en wierdenlandspecialist, vertelt ‘het verhaal van Warffum’ aan de hand van een historische kaart uit 1683, gemaakt door Pieter Geerts. De schoolmeester tekende wegen, bomen en belangrijke gebouwen op zijn fraai geïllustreerde kaart. Ook dijken staan ingetekend, waaronder ‘De Olde Dÿck’: de eerste dijk die Groningen afsloot van de grillige zee.

Rol van het Warffumerklooster

Maar de geschiedenis van Warffum gaat verder terug, legt Wiersma uit. Enkele honderden jaren na Christus ontstond het dorp op de punt van een kwelderwal. Voor afwatering werden haaks op de wal geultjes gegraven, die nog altijd het stratenpatroon van de wierde bepalen. Ook de lager gelegen delen werden in gebruik genomen. Een belangrijke rol hierbij speelde het Warffumerklooster, dat uitgroeide tot één van de grootste Johannieter commanderijen van Nederland. Het klooster kreeg veel grond en verschillende boerderijen rondom Warffum in bezit.

Laatste ophoging

“De laatste grote ophoging van de Warffumer wierde was in de 13de en 14de eeuw”, vertelt archeoloog Gerard Aalbersberg even later buiten, naast een recht afgestoken gat in de wierde, pal naast het dijkhuisje uit 1850. Aalbersberg groef de anderhalve meter brede en 1 meter diepe put een dag eerder, waarna hij de aardlagen én vondsten determineerde.

Middeleeuwse vondsten

Onder de graszoden begint de ziltige klei, legt Aalbersberg uit, terwijl hij gevonden stukjes baksteen en houtskool laat zien. Zo’n 30 centimeter dieper bevindt zich een laag die in de middeleeuwen vorm kreeg. Aalbersberg haalde er maalstenen uit naar boven, maar ook aardewerk, waaronder een grote kogelpotscherf. Hij laat de scherf rond gaan bij het toegestroomde publiek. Helemaal onderop in de kwelderklei geen materiële vondsten, maar een minstens zo interessante lichtere grondlaag. De archeoloog accentueert met een stok de vorm van een oude waterloop. “Hier liep in de middeleeuwen een slootje, gebruikt voor bijvoorbeeld afwatering of erfafscheiding.”

In verschillende sessies beantwoordt Aalbersberg met groot enthousiasme de vele vragen van het publiek. Of hij tevreden is met de opgraving? “Zeker. Buiten het feit dat ik graag laat zien hoe archeologie werkt, is het is altijd prettig als je materialen vindt. Vondsten helpen te vertellen hoe oud een laag ongeveer is.”

Tussen Schat en Scherf

Even verderop, naast een type woonwagen uit 1920, doet Aalbersberg een grondboring met een gutsboor. Een veelgebruikt instrument voor steekmonsters van de grond. Na Aalbersbergs uitleg van de grondlagen, grijpt een jongeman van een jaar of 8 zijn kans. Er stond immers ook een nieuwe editie van ‘Tussen Schat en Scherf’ op het programma. Samen met een tiental anderen heeft hij spulletjes meegebracht om te laten determineren. Nee, om zijn knuffel gaat het niet. Wel om het ijzeren potje en de scherven die hij voorzichtig uit een zakje haalt. Ook een munt met daarop een Boheemse keizer wordt aan Aalbersberg getoond. Het blijken vondsten met vooral veel immateriële waarde. Hij zal er zuinig op zijn, belooft de archeoloog in spe.

Aalbersberg en Wiersma houden het druk tot het einde van de middag. Een geslaagde middag, met zo’n 75 enthousiaste bezoekers. Veel nemen voor vertrek nog een kijkje in de expositiezaal, waar een verhalenverteller op geheel eigen wijze de Warffumer geschiedenis uitlicht. Ook een opvallende, met landkaart uitgeruste ladekast trekt veel bekijks. De lades van de kast zijn gevuld met informatie over punten op de kaart en vertellen zo ‘het verhaal van Warffum’. De mini-expositie is onderdeel van de reizende tentoonstelling Dutch Mountains en doet, met wisselende uitrusting, alle zes terp- en wierdedorpen van het project aan.

Tot de volgende editie?

Foto’s: Agnes Bruinsma